Là những người đang hoạt động trong lĩnh vực công nghệ, chúng ta đều biết rằng xu hướng tấn công mạng đang ngày càng tinh vi, khiến các hệ thống bảo mật truyền thống không đủ khả năng đối phó. Hệ thống SIEM (Security Information and Event Management) ra đời như một giải pháp toàn diện giúp doanh nghiệp giám sát, phát hiện và phản ứng kịp thời với các mối đe dọa an ninh mạng.

Theo báo cáo Gartner Magic Quadrant 2024, thị trường hệ thống SIEM tăng trưởng 12% so với năm trước, cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ của các doanh nghiệp đối với giải pháp này. Các nhà cung cấp hàng đầu trong lĩnh vực này bao gồm Splunk, IBM QRadar, Microsoft Sentinel và ArcSight, mỗi nền tảng đều có thế mạnh riêng trong việc bảo vệ dữ liệu và phát hiện xâm nhập bất thường.

Vậy SIEM là gì?

SIEM (Security Information and Event Management) là hệ thống quản lý thông tin và sự kiện bảo mật, giúp thu thập, phân tích và quản lý dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau trong hệ thống doanh nghiệp. SIEM cung cấp khả năng giám sát toàn diện, giúp phát hiện và phản ứng nhanh chóng với các mối đe dọa an ninh mạng.

SIEM là giải pháp bảo mật tích hợp cả 2 công nghệ:

• SIM (Security Information Management) – Lưu trữ và phân tích dữ liệu bảo mật theo thời gian dài.
• SEM (Security Event Management) – Phân tích sự kiện bảo mật theo thời gian thực để phát hiện tấn công.

Cách thức hoạt động của các công cụ SIEM

Hệ thống SIEM hoạt động thông qua một quy trình gồm nhiều bước, từ việc thu thập dữ liệu, phân tích, đến phát hiện và phản ứng với các mối đe dọa an ninh mạng.

Thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn

SIEM bắt đầu bằng việc thu thập dữ liệu bảo mật như nhật ký sự kiện (log), thông tin truy cập và hoạt động của người dùng từ nhiều nguồn khác nhau trong hệ thống, bao gồm:

• Thiết bị mạng: Tường lửa (firewall), router và switch.
• Hệ thống endpoint: Máy chủ, máy tính cá nhân và thiết bị IoT.
• Ứng dụng và cơ sở dữ liệu: Dữ liệu nhật ký từ các ứng dụng doanh nghiệp, cơ sở dữ liệu và hệ thống quản lý.
• Các công cụ bảo mật khác: Hệ thống phát hiện xâm nhập (IDS/IPS), phần mềm diệt virus và giải pháp VPN.

Chuẩn hóa và lưu trữ dữ liệu

Sau khi thu thập, dữ liệu được chuẩn hóa để đảm bảo định dạng nhất quán, dễ dàng cho việc phân tích. Công cụ SIEM sử dụng cơ sở dữ liệu lớn (big data) để lưu trữ dữ liệu này, đồng thời áp dụng các phương pháp nén và tối ưu hóa để tiết kiệm tài nguyên lưu trữ.

Phân tích và xử lý dữ liệu

Dữ liệu sau khi lưu trữ sẽ được phân tích thông qua các công nghệ như:

• So sánh mẫu (Pattern Matching): Đối chiếu dữ liệu với các mẫu hành vi đã biết để phát hiện dấu hiệu của các cuộc tấn công mạng.
• Phân tích hành vi (Behavioral Analysis): Nhận diện các hành vi bất thường của người dùng hoặc hệ thống dựa trên lịch sử hoạt động.
• Học máy (Machine Learning): Dự đoán các mối đe dọa tiềm ẩn bằng cách học từ các xu hướng và dữ liệu trước đó.

Quá trình này giúp SIEM phát hiện các mối đe dọa phức tạp mà các công cụ bảo mật thông thường khó nhận biết, như các cuộc tấn công zero-day hoặc các hành vi nội gián nguy hiểm.

Tạo cảnh báo và báo cáo

Khi phát hiện các mối đe dọa hoặc hành vi bất thường, SIEM sẽ gửi cảnh báo đến nhóm bảo mật thông qua nhiều kênh như email, tin nhắn hoặc dashboard trực quan. Mức độ nghiêm trọng của các cảnh báo được phân loại để đội ngũ có thể ưu tiên xử lý.

Ngoài ra, hệ thống SIEM cung cấp các báo cáo chi tiết về tình trạng an ninh mạng, bao gồm:

• Phân tích sự cố: Đánh giá nguyên nhân và tác động của sự cố an ninh.
• Báo cáo tuân thủ: Hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn bảo mật như ISO 27001, PCI DSS hoặc GDPR.

Tích hợp phản ứng tự động

Các công cụ SIEM hiện đại không chỉ dừng lại ở việc phát hiện mà còn tích hợp khả năng phản ứng tự động với các sự cố, hạn chế tối đa thiệt hại từ các cuộc tấn công. Ví dụ:

• Chặn IP hoặc cô lập thiết bị bị xâm nhập.
• Khóa tài khoản người dùng có hành vi đáng ngờ.
• Gửi lệnh khắc phục sự cố tới các hệ thống bảo mật khác.

Chức năng cơ bản của SIEM

Thu thập và tổng hợp dữ liệu

SIEM thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn như nhật ký sự kiện, thiết bị mạng, ứng dụng và cơ sở dữ liệu, sau đó tập trung hóa để tạo một kho dữ liệu thống nhất. Điều này giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về hệ thống, phát hiện kịp thời các hành vi bất thường.

Phân tích dữ liệu và phát hiện mối đe dọa

SIEM sử dụng so sánh mẫu, phân tích hành vi và công nghệ học máy để phân tích dữ liệu, nhận diện các mối đe dọa như xâm nhập, tấn công DDoS hoặc hành vi bất thường của người dùng.

Tạo cảnh báo và ưu tiên xử lý

Khi phát hiện rủi ro, SIEM gửi cảnh báo với mức độ ưu tiên rõ ràng, giúp đội ngũ bảo mật tập trung xử lý các vấn đề nghiêm trọng trước, tối ưu hóa thời gian phản ứng.

Lưu trữ dữ liệu và tạo báo cáo

SIEM lưu trữ toàn bộ dữ liệu bảo mật được thu thập từ hệ thống, đảm bảo doanh nghiệp có thể tra cứu lại các sự kiện khi cần. Ngoài ra, SIEM tự động tạo báo cáo chi tiết về tình trạng an ninh mạng, giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu pháp lý, tiêu chuẩn bảo mật như GDPR, PCI DSS và cung cấp thông tin cần thiết để cải thiện hệ thống bảo mật.

Tự động hóa phản ứng với sự cố

Các công cụ SIEM hiện đại tích hợp khả năng tự động hóa như chặn IP, cô lập thiết bị hoặc khóa tài khoản đáng ngờ, giảm thời gian phản ứng

Vì sao nên sử dụng SIEM thay vì SIM hay SEM?

CyStack phân biệt rõ hơn các khái niệm này trong bảng dưới đây:

Có thể thấy, SIEM là một giải pháp toàn diện, kết hợp giữa khả năng lưu trữ dữ liệu của SIM và khả năng phân tích sự kiện của SEM. Đây là lý do SIEM được xem là lựa chọn tối ưu trong quản lý an ninh mạng hiện đại.

SIEM có thể phát hiện những mối đe dọa nào?

SIEM giúp doanh nghiệp giám sát và phát hiện nhiều loại mối đe dọa bảo mật, bao gồm:

• Tấn công Ransomware: Nhận diện hành vi mã hóa dữ liệu bất thường, giúp phát hiện sớm các cuộc tấn công đòi tiền chuộc.
• APT (Advanced Persistent Threat): Theo dõi các hoạt động tấn công kéo dài và có mục tiêu, ví dụ như giám sát truy cập trái phép vào dữ liệu nhạy cảm.
• Mối đe dọa nội bộ: Phát hiện hành vi bất thường của nhân viên, chẳng hạn như truy cập trái phép hoặc rò rỉ dữ liệu ra bên ngoài.
• Lừa đảo (Phishing): Phân tích email và lưu lượng mạng để phát hiện các chiến dịch lừa đảo, ngăn chặn việc đánh cắp thông tin nhạy cảm.
• Tấn công DDoS: Giám sát lưu lượng truy cập bất thường để phát hiện và giảm thiểu các cuộc tấn công từ chối dịch vụ.
• Tấn công Zero-Day: Sử dụng công nghệ học máy để nhận diện các mẫu tấn công chưa từng được biết đến trước đó.

Hướng dẫn triển khai SIEM cho doanh nghiệp

1. Xác định mục tiêu và yêu cầu

Trước khi triển khai SIEM, doanh nghiệp cần xác định rõ:

• Mục tiêu bảo mật: Giám sát hệ thống, phát hiện sớm mối đe dọa, hay đáp ứng yêu cầu tuân thủ?
• Phạm vi triển khai: Toàn bộ hệ thống hay chỉ một phần (như server, endpoint, ứng dụng)?
• Yêu cầu tài nguyên: SIEM yêu cầu dung lượng lưu trữ lớn và khả năng xử lý mạnh, do đó cần cân nhắc đầu tư phù hợp.

2. Lựa chọn công cụ SIEM phù hợp

Hiện nay, có nhiều giải pháp SIEM phổ biến trên thị trường, bao gồm:

• Splunk: Được đánh giá cao nhờ khả năng mở rộng và hỗ trợ phân tích dữ liệu lớn.
• IBM QRadar: Phù hợp với doanh nghiệp lớn, tích hợp AI để tối ưu phát hiện mối đe dọa.
• ArcSight: Một giải pháp mạnh mẽ với khả năng tương quan dữ liệu bảo mật hiệu quả.
• Microsoft Sentinel: SIEM dựa trên đám mây, dễ triển khai và tích hợp với các hệ thống Microsoft.

3. Tích hợp và cấu hình hệ thống

Sau khi lựa chọn công cụ SIEM phù hợp, doanh nghiệp cần:

• Kết nối SIEM với các nguồn dữ liệu: Server, firewall, IDS/IPS, endpoint security, cloud logs, ứng dụng doanh nghiệp.
• Cấu hình các quy tắc phát hiện: Thiết lập các quy tắc để phát hiện hành vi bất thường hoặc các cuộc tấn công tiềm tàng.
• Tối ưu hóa quy trình giám sát: Phân loại mức độ cảnh báo, lọc nhiễu và tránh các cảnh báo giả (false positive).

Xem thêm Nền tảng bảo vệ thiết bị endpoint của CyStack

4. Đào tạo đội ngũ nhân sự

Doanh nghiệp cần đào tạo nhân viên IT và đội SOC (Security Operations Center) để sử dụng SIEM hiệu quả, bao gồm:

• Cách phân tích log và nhận diện sự cố bảo mật.
• Xử lý các cảnh báo và điều tra mối đe dọa.
• Tích hợp SIEM với các công cụ bảo mật khác như SOAR (Security Orchestration, Automation, and Response).

5. Giám sát và tinh chỉnh liên tục

Hệ thống SIEM cần được giám sát, tối ưu và cập nhật thường xuyên để đảm bảo hiệu quả, bao gồm:

• Kiểm tra và cập nhật quy tắc phát hiện: Điều chỉnh để phù hợp với các mối đe dọa mới.
• Tối ưu hóa hiệu suất: Đảm bảo SIEM không làm giảm hiệu năng của hệ thống.
• Phân tích báo cáo định kỳ: Đánh giá các mối đe dọa để cải thiện chiến lược bảo mật.

Lợi ích khi sử dụng SIEM

Việc triển khai SIEM mang lại nhiều lợi ích, bao gồm:

• Nâng cao khả năng bảo mật: Giúp phát hiện sớm các cuộc tấn công, từ đó giảm thiểu thiệt hại.
• Tối ưu hiệu quả vận hành: Hợp nhất dữ liệu bảo mật từ nhiều nguồn, giúp quản lý dễ dàng hơn.
• Giảm chi phí điều tra sự cố: Tự động hóa phân tích và xử lý, tiết kiệm thời gian cho đội ngũ IT
• Đáp ứng tiêu chuẩn bảo mật: Hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ GDPR, ISO 27001, PCI DSS, v.v.
• Bảo vệ danh tiếng doanh nghiệp: Ngăn chặn rò rỉ dữ liệu, tránh các tổn thất về tài chính và thương hiệu.

Lời kết

Với vai trò quan trọng với sự “sống còn” của doanh nghiệp như vậy, SIEM chắc chắn không phải là một công cụ có thể “cài đặt là xong”, mà cần một chiến lược triển khai và vận hành phù hợp. Vì vậy trước khi triển khai, doanh nghiệp cần lưu ý:

• Xác định đúng mục tiêu trước khi triển khai – Nếu chỉ sử dụng SIEM để lưu trữ log thì sẽ rất lãng phí.
• Không phải SIEM nào cũng phù hợp với mọi tổ chức – Các doanh nghiệp nhỏ nên cân nhắc SIEM trên đám mây như Microsoft Sentinel thay vì các giải pháp cồng kềnh như Splunk hay QRadar.
• Đào tạo nhân sự là chìa khóa thành công – SIEM chỉ phát huy hiệu quả khi có đội ngũ hiểu rõ cách vận hành và tối ưu hóa nó.
• Tích hợp SIEM với SOAR và Threat Intelligence để tăng hiệu quả – Điều này giúp tự động hóa xử lý sự cố và nâng cao khả năng phát hiện mối đe dọa.

Tóm lại, SIEM là một phần quan trọng của hệ thống bảo mật doanh nghiệp, nhưng cần đầu tư bài bản về cả công nghệ lẫn nhân lực để đạt được hiệu quả tối đa. Nếu doanh nghiệp có đội ngũ IT mạnh, có thể triển khai SIEM nội bộ. Ngược lại, việc sử dụng dịch vụ SIEM-as-a-Service (SIEM trên đám mây) có thể là một lựa chọn tối ưu hơn.

Đọc thêm:

• Threat intelligence platform
• Hướng dẫn quản lý bản vá
• SOC vs NOC